Każdego roku w Polsce około 14 tysięcy mężczyzn otrzymuje diagnozę nowotworu gruczołu krokowego. Czyni go to najczęściej występującym nowotworem męskim. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, nowotwór ten bardzo rzadko diagnozuje się u osób poniżej 50. roku życia.
Do czynników ryzyka zwiększających występowanie tego nowotworu należą także obciążenia genetyczne (występowanie raka prostaty w rodzinie) oraz otyłość i dieta wysokotłuszczowa. Z tego powodu ważna jest odpowiednia profilaktyka i wczesne wykrywanie choroby - m.in popzez regularne badania PSA i coroczne kontrole urologiczne dla mężczyzn po 40. roku życia.
Metody leczenia raka prostaty
W ciągu ostatnich lat w dziedzinie uroonkologii dokonał się znaczący postęp. Dzięki temu pacjenci z rakiem gruczołu krokowego mają dostęp do wielu nowych opcji leczenia.
Aktywna obserwacja
W przypadku diagnozy raka o niskim ryzyku można podjąć decyzję o tzw. aktywnej obserwacji. Ma to na celu ograniczenie powikłań związanych z leczeniem nowotworu. Leczenie podejmuje się w przypadku stwierdzenia progresji choroby.
Leczenia chirurgiczne
Leczenie chirurgiczne w przypadku nowotworu prostaty to zabiegi radykalnej prostatektomii, czyli usunięcia gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi, a w części przypadków także węzłami chłonnymi. Coraz bardziej popularne jest wykonywanie radykalnej prostatektomii z asystą robota da Vinci.
Pozwala to na większą precyzję oraz znacznie ogranicza skutki uboczne operacji. Co jest istotne, od 2022 zabieg z wykorzystaniem robota jest refundowany przez NFZ, co sprawia, że jest dostępny dla coraz większej grupy pacjentów.
Radioterapia
Radioterapia ma na celu zniszczenie komórek nowotworowych z wykorzystaniem promieniowania jonizującego. Obecnie podstawową metodą leczenia jest połączenie chirurgii onkologicznej (radykalnej prostatektomii) z radioterapią.
Hormonoterapia
Hormonoterapia jest wykorzystywana przede wszystkim u pacjentów niekwalifikujących się do leczenia radykalnego. Pozwala na opóźnienie rozwoju choroby, łagodzi objawy towarzyszące oraz zapobiega ciężkim powikłaniom.
Najczęściej występujące powikłania
W przypadku zabiegu radykalnej prostatektomii, który jest aktualnie standardowym postępowaniem w przypadku leczenia nowotworu gruczołu krokowego, najczęściej występującymi powikłaniami jest nietrzymanie moczu oraz zaburzenia erekcji. Na nietrzymanie moczu w wczesnym okresie pooperacyjnym skarży się większość pacjentów. Najczęściej epizody występują podczas kaszlu, kichania oraz aktywności fizycznej.
Z biegiem tygodni i miesięcy tkanki regenerują się, a epizody występowania nietrzymania moczu występują rzadziej i mają mniejszą intensywność. Aby przyspieszyć ten proces warto skorzystać z fizjoterapii urologicznej. Fizjoterapeuta wyspecjalizowany w rehabilitacji mięśni dna miednicy pokaże jak dbać o ergonomię i dobre nawyki w okresie pooperacyjnym, nauczy prawidłowo aktywować mięśnie dna miednicy, dobierze ćwiczenia i terapię tak, aby powrót do sprawności przebiegał możliwie szybko.
Zaburzenia erekcji po radykalnej prostatektomii
Obok nietrzymania moczu, zaburzenia erekcji to najczęściej pojawiający się skutek uboczny operacji usunięcia prostaty. Mogą się pojawić także po leczeniu niechirurgicznym (radioterapii).
W trakcie operacji radykalnej prostatektomii mogą zostać uszkodzone pęczki nerwowo-naczyniowe przebiegające w ścisłym sąsiedztwie gruczołu krokowego. Są one odpowiedzialne za wywoływanie wzwodu, a ich naruszenie skutkuje zaburzeniami potencji. Zachowanie ich w całości obustronnie lub przynajmniej jednostronnie ma decydujący wpływ na jakość erekcji po operacji.
Poprawę funkcji erekcyjnej obserwuje się do maksymalnie dwóch lat od czasu zabiegu, jednak im więcej czasu upłynie tym mniejsza jest szansa na uzyskanie satysfakcjonującego wzwodu. Z tego powodu tak istotne jest włączenie odpowiednich działań oraz rehabilitacji.
Prehabilitacja - sposób na przyspieszenie powrotu do sprawności
Leczenie powikłań pooperacyjnych związanych z usunięciem prostaty powinno rozpocząć się jeszcze przed operacją. Takie przygotowanie do zabiegu nazywa się prehabilitacją. Jej wdrożenie ma znaczący pozytywny wpływ na późniejszy powrót do sprawności.
W okresie przedoperacyjnym warto skonsultować się z seksuologiem oraz fizjoterapeutą urologicznym. Współpracę z fizjoterapeutą zaleca się rozpocząć na około sześć tygodni przed planowanym zabiegiem i powinny się na nią składać minimum dwie wizyty.
Podczas tych wizyt pacjent uczy się poprawnie aktywować mięśnie krocza oraz dbać o siebie po zabiegu — zaczynając od prawidłowej ergonomii, poprzez nawyki dnia codziennego, aż po ćwiczenia, które można wykonywać we wczesnym okresie pooperacyjnym. Dodatkowym wsparciem jest zastosowanie biofeedbacku z wykorzystaniem elektrod doodbytniczych lub zewnętrznych, umieszczanych w okolicy krocza. Elektrody wykrywają aktywność mięśni dna miednicy, co umożliwia śledzenie ich napinania i rozluźniania na ekranie komputera.
Zaburzenia erekcji i rola mięśni dna miednicy
Mięśnie dna miednicy dzielimy na warstwę powierzchowną i głęboką. Warstwa głęboka to przede wszystkim mięsień dźwigacz odbytu, który w połączeniu ze zwieraczami odgrywa bardzo istotną rolę w trzymaniu moczu i stolca.
Warstwa powierzchowna składa się z mięśni opuszkowo-gąbczastych, kulszowo-jamistych i poprzecznych: powierzchownego i głębokiego krocza. Mięśnie opuszkowo-gąbczaste i kulszowo-jamiste mają swój udział w utrzymywaniu sztywności erekcji. Dodatkowo mięsień opuszkowo-gąbczasty kurczy się rytmicznie w trakcie orgazmu oraz powoduje wytrysk nasienia.
Regularny trening mięśni dna miednicy po radykalnej prostatektomii może mieć korzystny wpływ na przywrócenie erekcji poprzez zwiększenie siły, napięcia mięśniowego i kondycji, co zwiększa szansę na poprawę sztywności erekcji i jej trwałości.
Metody leczenia zaburzeń erekcji
Rehabilitacja pozabiegowa rozpoczyna się po usunięciu cewnika, zazwyczaj około 10-14 dni po operacji. Powinna być prowadzona w sposób interdyscyplinarny, przez specjalistów z zakresu urologii, fizjoterapii oraz seksuologii.
Możliwości leczenia jest sporo, dobiera się je w zależności od stopnia zaawansowania zaburzeń erekcji, ogólnego stanu zdrowia, preferencji pacjenta oraz czasu który minął od zabiegu.
Farmakologia
Po konsultacji lekarskiej, pacjent powinien wdrożyć odpowiednie leki (np. sildenafil lub tadalafil), codziennie lub na żądanie.
Podejmowanie prób współżycia i/lub masturbacji
Zaleca się, aby próby były podejmowane tak szybko i tak często jak to tylko możliwe.
Trening mięśni dna miednicy
Wykonywany pod kontrolą fizjoterapeuty (np. z wykorzystaniem biofeedbacku) oraz samodzielnie w domu. Trening powinien być skoncentrowany na świadomości pracy mięśni krocza bez nadmiernego zaciskania mięśni brzucha.
Regularna aktywność fizyczna
O wzrastającej intensywności, ukierunkowana szczególnie na mobilność w obszarze miednicy i stawach kręgosłupa oraz na wzmocnienie mięśni dna miednicy i ich synergistów np. mięśni przywodzicieli bioder, mięśni pośladkowych.
Elektrostymulacja mięśni
Stosowana jako uzupełnienie treningu mięśni dna miednicy, poprawia regenerację tkanki mięśniowej.
Stosowanie pompki próżniowej na prącie (VCD)
W przypadku, jeśli po 6 tygodniach od operacji pacjent nie osiąga erekcji lub sztywność erekcji nie pozwala na penetrację, zaleca się zastosowanie pompki próżniowej. Jej celem jest wywołanie podciśnienia, które powoduje napływ krwi do ciał jamistych prącia, a dzięki temu erekcję. Mechaniczne wywołanie wzwodu zapewnia dodatkowo zachowanie elastyczności tkanek penisa.
Zastosowanie zastrzyków do ciał jamistych prącia
Podobnie jak w przypadku pompek VCD, iniekcje mają za zadanie wywołanie erekcji. Pacjent cienką igłą samodzielnie wstrzykuje sobie substancję (np. caverject) działającą rozkurczowo na mięśniówkę ciał jamistych penisa i rozszerzającą jego tętnice. W wyniku tego, po około kilku-kilkunastu minutach od podania leku pojawia się wzwód, który utrzymuje się przez około godzinę.
Implant ciał jamistych prącia
Wszczepienie implantu jest zabiegiem chirurgicznym, który zaleca się pacjentom u których wcześniejsze metody nie przyniosły pożądanego efektu. Polega na umieszczeniu pary cylindrów w ciałach jamistych prącia, zasobnika z solą fizjologiczną w podbrzuszu oraz pompki w mosznie, dzięki której można kontrolować pojawienie się i ustąpienie erekcji. Uciśnięcie pompki spowoduje przemieszczenie się soli fizjologicznej z zasobnika do cylindrów w penisie, co wywołuje wzwód w sposób naśladujący naturalny mechanizm podniecenia seksualnego. Po zwolnieniu mechanizmu pompki, penis wiotczeje.
Zaburzenia erekcji po zabiegu prostatektomii radykalnej są bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na satysfakcję z życia. Mężczyzn po leczeniu nowotworu prostaty jest coraz więcej i nie chcą oni rezygnować ze swojego życia seksualnego. W odpowiedzi na ich potrzeby, pojawiają się nowe, coraz bardziej efektywne metody leczenia. Z pewnością jest to temat wymagający kompleksowego, indywidualnego podejścia oraz czasu, natomiast medycyna intensywnie rozwija się i w tym zakresie.
Bibliografia:
A. Przybyła “Rehabilitacja powikłań po radykalnej prostatektomii – nietrzymanie moczu,
zaburzenia erekcji”, Głos Pacjenta, nr 4, 2017
M. Starzec-Proserpio “Zaburzenia seksualne a fizjoterapia”, Warszawa 2023
