Rzeżączka: przyczyny, objawy, leczenie i powikłania

Choroby przenoszone drogą płciową dla wielu osób stanowią temat tabu. Jednocześnie są problemem bardzo powszechnym. Według Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w 2023 roku w Polsce zdiagnozowano choroby weneryczne u ponad 5 tysięcy osób. Jedną z najczęściej występujących infekcji była rzeżączka.

Co to jest rzeżączka?

Rzeżączka należy do grona najpowszechniejszych chorób przenoszonych drogą płciową, podobnie jak kiła i chlamydioza. Do zakażenia może dojść zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Objawy mogą różnić się w zależności od płci pacjenta, a także tego, jaki obszar ciała został objęty infekcją. Późne zdiagnozowanie lub zaniedbanie leczenia może prowadzić do poważnych powikłań, dlatego tak ważna jest świadomość na temat tej choroby.

Jakie bakterie wywołują rzeżączkę?

Za zakażenie rzeżączką są odpowiedzialne bakterie Neisseria gonorrhoeae, w Polsce określane jako dwoinki rzeżączki. To drobnoustroje, które przylegają do błon śluzowych w organizmie i atakują je. Mogą gromadzić się w układzie moczowo-płciowym, ale nie tylko. Bywają spotykane także w odbycie, gardle, a nawet oczach.

Jak można się zarazić rzeżączką?

W zdecydowanej większości przypadków rzeżączka jest transmitowana drogą płciową. Do zakażenia dochodzi podczas stosunku pochwowego, oralnego lub analnego.

Możliwe jest także zarażenie się chorobą poprzez korzystanie z tego samego ręcznika, szczoteczki do zębów czy innego przedmiotu do higieny osobistej. Takie przypadki są o wiele rzadsze, ponieważ dwoinki rzeżączki poza organizmem szybko giną.

Ryzyko zakażenia w toalecie czy saunie istnieje, jednak jest niskie. Infekcja może również przenieść się z matki na dziecko podczas porodu.

Objawy rzeżączki

Długość okresu inkubacji bakterii może być różna i wynosić od 1 do 14 dni. U mężczyzn objawy pojawiają się dość szybko, zazwyczaj dzieje się to po 2-5 dniach.

Z kolei w przypadku kobiet częściej jest to 7-14 dni. Należy także pamiętać, że w niektórych przypadkach zakażenie przebiega bezobjawowo i chorzy nie doświadczają żadnych symptomów. Przez to osoby zainfekowane nie wiedzą nawet, że są nosicielami.

Nie pomaga również fakt, że gdy rozwija się rzeżączka, objawy mogą przypominać inne schorzenia. Chorobie może towarzyszyć gorączka i ból w miednicy.

Objawy rzeżączki u mężczyzn

Ponad 90% przypadków zakażenia u mężczyzn ma przebieg objawowy. Dolegliwości zazwyczaj są wyraźnie odczuwalne i trudno je zignorować. Jeżeli w organizmie pojawiła się rzeżączka, objawy u mężczyzn to najczęściej:

• ropna wydzielina z cewki moczowej – może mieć żółtą lub zielonkawą barwę,

• pieczenie i ból podczas oddawania moczu – te symptomy łatwo pomylić z objawami zapalenia układu moczowego,

• zaczerwienienie i obrzęk żołędzi – one także bywają przypisywane innym infekcjom,

• ból w okolicy moszny – świadczy o zapaleniu najądrzy.

Nasilenie dolegliwości może być różne w zależności od danego przypadku, a także stopnia rozwoju choroby. Każdy z wymienionych symptomów jest wskazaniem do wizyty u specjalisty, najlepiej urologa lub wenerologa.

Objawy rzeżączki u kobiet

W przypadku kobiet choroba bardzo często przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo, czyli towarzyszy jej niewiele dolegliwości. Jednak nie oznacza to, że jest niegroźna. Gdy rozwija się rzeżączka, objawy u kobiet zazwyczaj obejmują:

• pieczenie podczas oddawania moczu,

• ból podczas stosunku,

• krwawienia, które nie są związane z miesiączką,

• obfite i długotrwałe krwawienia miesiączkowe,

• zwiększona ilość wydzieliny z pochwy, często o ropnym charakterze.

Symptomy mogą być także skórne. Jak wygląda rzeżączka pochwy? Nierzadko towarzyszy jej tzw. guzek rzeżączki, czyli niewielka zmiana, która przypomina kurzajkę z czerwoną obwódką.

Rzeżączka gardła, odbytu i spojówek

Choroba może dotyczyć nie tylko narządów płciowych. Inna forma infekcji to między innymi rzeżączka gardła – objawy wówczas obejmują ból i zaczerwienienie błon śluzowych w jamie ustnej, a także powiększenie węzłów chłonnych szyi. Do zakażenia rzeżączką gardła zazwyczaj dochodzi podczas kontaktów oralnych.

W przypadku rzeżączki odbytu pojawia się świąd, ból, krwawienia i ropne wydzieliny. Z kolei zakażeniu spojówek towarzyszy obrzęk w okolicy oczu, owrzodzenia, a nawet perforacje rogówki. Rzeżączkowe zapalenie spojówek najczęściej dotyczy noworodków, którym choroba została przekazana w czasie porodu.

Diagnostyka rzeżączki

Rozpoznanie choroby opiera się na dokładnym wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym i testach laboratoryjnych. Ważne jest, aby pacjent zgłosił się do lekarza możliwie najszybciej po zaobserwowaniu pierwszych objawów lub po kontakcie seksualnym z osobą zakażoną. Wczesne rozpoznanie ma duży wpływ na przebieg i efektywność leczenia.

Test NAAT i posiew – jak diagnozować rzeżączkę?

Ze względu na to, że objawy choroby są mało charakterystyczne, do jej zdiagnozowania konieczne są badania laboratoryjne. Opierają się na analizie materiału pobranego z dróg moczowo-płciowych, gardła, odbytu lub spojówek – w zależności od tego, gdzie wystąpiły objawy.

Testy NAAT są obecnie najpopularniejszą metodą diagnostyczną, z uwagi na bardzo wysoką czułość. Alternatywą jest tradycyjny posiew. W wielu Polskich miastach z badań w kierunku chorób wenerycznych można skorzystać anonimowo.

Leczenie rzeżączki

Czy rzeżączka jest uleczalna? To najczęściej pierwsze pytanie, jakie przychodzi do głowy osobom, u których zdiagnozowano tę chorobę. Odpowiedź brzmi: tak.

Terapia polega na stosowaniu antybiotyków, które zwalczają bakterię odpowiedzialną za infekcję. Jeżeli choroba jest na wczesnym etapie rozwoju i nie pojawiły się jeszcze powikłania, pacjent najczęściej otrzymuje dwa antybiotyki – jeden w zastrzyku i drugi doustnie.

W przypadkach bardziej zaawansowanych mogą być potrzebne dodatkowe działania. Niektóre osoby zastanawiają się, czy rzeżączka sama przejdzie. Nie stanie się tak i należy mieć tego świadomość. Podjęcie leczenia jest konieczne.

Jakie antybiotyki stosuje się w leczeniu rzeżączki?

Aktualne europejskie wytyczne zalecają stosowanie ceftriaksonu oraz azytromycyny. Są to substancje, które wykazują dużą efektywność w zwalczaniu szczepów bakterii opornych na leki i zmniejszają ryzyko rozwinięcia się lekooporności.

W przypadku, gdy pacjent jest uczulony na te antybiotyki, a rozwinęła się u niego rzeżączka, leczenie może dostosowuje się indywidualnie.

Jak długo trwa leczenie rzeżączki?

Zazwyczaj po zdiagnozowaniu choroby pacjent otrzymuje jednorazowe dawki antybiotyków. To, jak długo trwa rzeżączka i ile utrzymują się jej objawy po podaniu leków, jest kwestią indywidualną.

Często dolegliwości zaczynają ustępować w ciągu kolejnych 5-7 dni. Niekiedy jednak zdarza się, że pojedyncza dawka leku nie jest wystarczająca i konieczna bywa dłuższa antybiotykoterapia.

Jeżeli choroba zostanie wcześnie wykryta, może zostać całkowicie wyleczona. Warto przy tym pamiętać, że nie nabywamy odporności na nią i możliwe jest ponowne zakażenie.

Powikłania rzeżączki

Nieleczona rzeżączka może prowadzić do powikłań, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Konsekwencje choroby to przede wszystkim niepłodność, przewlekłe stany zapalne oraz rozsiane zakażenia ogólnoustrojowe. Im dłużej bakterie pozostają w organizmie, tym więcej zniszczeń mogą spowodować, również wtedy, gdy infekcja nie daje żadnych objawów.

Niepłodność jako powikłanie rzeżączki

Rzeżączka może uszkadzać narządy rozrodcze. Następstwem tego jest niepłodność i zwiększone ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej. U kobiet przewlekłe zapalenia jajowodów i jajników pozostawiają po sobie blizny i zrosty. Z kolei u mężczyzn dochodzi do stanów zapalnych jąder, najądrzy i gruczołu krokowego. Wszystko to może utrudniać uzyskanie ciąży.

Zapalenie cewki moczowej, najądrza i gruczołu krokowego u mężczyzn

W przebiegu rzeżączki, szczególnie jeśli pozostaje nieleczona, może pojawić się wiele dolegliwości. Stany zapalne w obrębie układu moczowego i płciowego są powszechne, powodują ból, problemy z oddawaniem moczu i długotrwały dyskomfort.

W okolicach intymnych mogą także powstawać ropnie. W skrajnych przypadkach może być konieczne leczenie chirurgiczne.

Zapalenie szyjki macicy i narządów miednicy mniejszej u kobiet

Zakażenie rzeżączką u kobiet może prowadzić do poważnych stanów zapalnych okolic rodnych. Ich konsekwencją jest silny ból o charakterze przewlekłym i niepłodność. Zapalenia narządów miednicy mniejszej występują u ok. 20% kobiet zainfekowanych dwoinkami rzeżączki. U osób, które jeszcze nie rodziły, stwierdza się je częściej niż u matek.

Rozsiane zakażenie rzeżączkowe i jego skutki

To rzadkie powikłanie. Dane statystyczne mówią, że zdarza się u 0,5-3% pacjentów z rzeżączką. Występuje, gdy bakterie przedostają się do krwioobiegu.

Najczęściej objawia się zapaleniem stawów i zmianami skórnymi. Choć powoduje ból i dyskomfort, zazwyczaj przebiega dość łagodnie. W rzadkich przypadkach może mieć formę zapalenia mięśnia sercowego lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, które są stanami potencjalnie śmiertelnymi.

Superrzeżączka – oporność na leczenie

Terminem superrzeżączka określa się wariant choroby, który nie reaguje na większość antybiotyków powszechnie stosowanych do jej leczenia. Pierwszy przypadek został wykryty w 2011 roku w Japonii. W 2022 roku w Austrii odnotowano pojawienie się kolejnego lekoopornego szczepu bakterii. Obecnie takie zakażenia zdarzają się na całym świecie.

Profilaktyka rzeżączki

Ze względu na to, że leczenie nie zawsze jest skuteczne, a w wielu przypadkach choroba pozostaje niewykryta przez bardzo długi czas, działania profilaktyczne mają ogromne znaczenie.

Niezwykle ważna w tym kontekście jest edukacja seksualna i świadomość na temat tego, jak dochodzi do zakażenia, jakie są objawy rzeżączki i jakie mogą być jej powikłania. 

Warto pamiętać, jak potencjalnie niebezpieczną chorobą jest rzeżączka. Zdjęcia, które można znaleźć w Internecie, pokazują, jak wygląda bakteria, a także jak manifestuje się na ciele.

Jak uniknąć zakażenia rzeżączką?

Aby zmniejszyć ryzyko infekcji dwoinką rzeżączki, trzeba stosować się do kilku podstawowych zasad. Ważne jest korzystanie z prezerwatyw podczas każdego stosunku płciowego (również oralnego i analnego) z nieprzebadaną osobą partnerską.

Dotyczy to w szczególności przygodnych kontaktów. Jeżeli prowadzi się aktywne życie seksualne i często zmienia partnerów, warto regularnie wykonywać badania kontrolne.

Zabieg Credégo – profilaktyka u noworodków

Zabieg Credégo to bardzo prosty i efektywny sposób na zapobieganie rzeżączkowemu zapaleniu spojówek u dzieci. Polega na podaniu noworodkowi tuż po narodzinach kropli do oczu, które zawierają roztwór azotanu srebra. W krajach europejskich, w tym w Polsce, zabieg jest obowiązkowy i nie ma możliwości odmowy jego wykonania.

Rzeżączka jest chorobą, którą można skutecznie leczyć i zapobiegać jej rozprzestrzenianiu, pod warunkiem wczesnego wykrycia i przestrzegania zasad profilaktyki. Edukacja i świadomość na ten temat są niezwykle ważne.