Oligospermia i azoospermia – zaburzenia liczby plemników

Gdy starania o upragnioną ciążę nie przynoszą efektów, wiele par rozpoczyna diagnostykę, aby odnaleźć przyczynę takiego stanu rzeczy. Jednym z czynników, które mogą powodować problemy z zapłodnieniem, jest niewystarczająca liczba plemników.

Oligospermia i azoospermia to stosunkowo częste nieprawidłowości, które odpowiadają za męską niepłodność. Mogą być wynikiem wielu różnych zaburzeń i schorzeń. Świadomość na ich temat jest niezwykle ważna dla par, które planują powiększenie rodziny.

Oligospermia i azoospermia – co oznaczają?

Zaburzenia związane z nasieniem są różne. Mogą być związane z objętością wytarzanego ejakulatu, z aktywnością plemników, a także z ich ilością. Jeżeli plemników w spermie jest niewiele lub nie ma ich w ogóle, mówi się o oligospermii lub azoospermii.

Te przypadłości są jednymi z najpowszechniejszych przyczyn niepłodności u mężczyzn. Szacuje się, że problemy z zajściem w ciążę dotykają 60-80 milionów par na całym świecie, a więc nie są to odosobnione przypadki. Obecnie medycyna daje wiele możliwości w zakresie diagnostyki i leczenia trudności reprodukcyjnych.

Według WHO 1 ml ejakulatu zdrowego mężczyzny powinien zawierać około 15 milionów plemników. Co najmniej połowa z nich powinna być żywa, a przynajmniej 30% wykazywać prawidłową ruchliwość. Gdy plemników jest mniej, mamy do czynienia z oligospermią.

Natomiast azoospermia to termin oznaczający całkowitą nieobecność komórek rozrodczych w nasieniu. Oba zaburzenia mogą mieć charakter przejściowy lub trwały. W każdym przypadku wskazana jest diagnostyka.

Skąd biorą się plemniki?

Męskie komórki rozrodcze powstają i dojrzewają w procesie spermatogenezy. Zjawisko zachodzi w gonadach, czyli jądrach, i trwa nieco ponad 70 dni. W tym czasie odbywa się wiele zmian i przekształceń komórkowych, których efektem są dojrzałe plemniki, zdolne do zapłodnienia.

Cały proces jest dość skomplikowany i regulowany przez męskie hormony płciowe – androgeny. Za jego przebieg odpowiada przede wszystkim oś podwzgórze-przysadka mózgowa-jądra.

Spermatogeneza odbywa się w temperaturze o kilka stopni niższej niż ta panująca w ludzkim organizmie. Właśnie dlatego jądra znajdują się w worku mosznowym, który jest umiejscowiony poza obrębem ciała. Dojrzałe plemniki są magazynowane w najądrzach i pozostają w nich do momentu ejakulacji.

Poza organizmem mężczyzny mogą przetrwać kilka minut lub nawet 3-4 doby, w zależności od warunków, w jakich się znajdują. W pochwie przeżywają średnio od 48 do 72 godzin, a niekiedy dłużej. To oznacza, że do zapłodnienia może dojść nie tylko w ciągu stosunku, ale też kilka dni po jego odbyciu, jeżeli kobieta jest w najbardziej płodnym momencie swojego cyklu miesięcznego.

Przyczyny zaburzeń liczby plemników

Podłoże problemu może być różne i wiązać się zarówno z czynnikami wewnętrznymi, jak i środowiskowymi. Powody klasyfikuje się jako przedjądrowe, jądrowe i pozajądrowe. Najczęściej stwierdza się nieprawidłowy przebieg spermatogenezy oraz wady anatomiczne nasieniowodów. Inne przyczyny to między innymi:

• nawracające stany zapalne układu moczowo-płciowego,

• terapia onkologiczna i niektóre leki,

• zaburzenia hormonalne,

• choroby weneryczne,

• operacje i zabiegi chirurgiczne,

• przewlekły stres i przemęczenie,

• niezdrowa i bardzo tłusta dieta,

• brak aktywności fizycznej,

• znaczna nadwaga i otyłość,

• bardzo ciasna odzież i częste przegrzewanie jąder,

• używki, takie jak alkohol, narkotyki oraz papierosy,

• czynniki genetyczne.

Nietrudno zauważyć, że zaburzenia liczby plemników są złożonym problemem. Mogą wystąpić u każdego, jednak niezdrowy i siedzący tryb życia znacząco zwiększają ryzyko pojawienia się niepłodności. Nierzadko zdarza się, że różne przyczyny są obecne jednocześnie, dlatego tak ważne są konsultacje z doświadczonymi specjalistami.

Jak diagnozuje się oligospermię i azoospermię?

Zmagający się z niepłodnością mężczyźni są często kierowani na bardzo różnorodne badania, ponieważ problem wymaga kompleksowego podejścia. Konieczne jest sprawdzenie stanu zdrowia organizmu, przeanalizowanie historii przebytych chorób i leczenia, a także zweryfikowanie codziennych nawyków.

Najważniejszym badaniem w przypadku zaburzeń związanych z nasieniem jest spermiogram, który pozwala ocenić liczbę, ruchliwość i budowę plemników. Równie dużą rolę odgrywa USG, umożliwiające obserwację wewnętrznych struktur anatomicznych.

Istotne są także badania hormonów, ponieważ substancje te kontrolują bardzo wiele procesów zachodzących w organizmie. Przy problemach z płodnością sprawdza się przede wszystkim poziom testosteronu, FSH, LH, prolaktyny i estradiolu.

Ważne są również parametry tarczycowe. Jeżeli istnieje podejrzenie, że przyczyną są zespoły genetyczne, wykonuje się odpowiednie badania chromosomów.

Badanie nasienia – na czym polega?

Spermiogram, określany też jako seminogram, to podstawowy test diagnostyczny w ocenie męskiej płodności. Jest bezbolesny i dostarcza bardzo szczegółowych informacji na temat nasienia i obecnych w nim komórek rozrodczych. Przygotowanie do badania jest proste, ale wymaga sumiennego przestrzegania kilku zasad, aby uzyskane wyniki były wiarygodne.

Najważniejsze jest powstrzymanie się od ejakulacji przez 2-5 dni poprzedzających pobranie materiału. Zbyt krótki lub zbyt długi okres może zaburzyć obraz plemników. W tygodniu przed spermiogramem należy unikać używek, kofeiny, a także intensywnego wysiłku fizycznego, ponieważ one także mogą sprawić, że test będzie niemiarodajny.

Trzeba także poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach diety. Może być konieczne tymczasowe odstawienie niektórych z nich.

Próbka nasienia zazwyczaj jest uzyskiwana przez masturbację w warunkach laboratoryjnych. Pacjent jest umieszczany w osobnym pomieszczeniu, gdzie ma pełną prywatność i może komfortowo ejakulować, a następnie zebrać nasienie do specjalnego pojemnika.

Alternatywą jest pobranie materiału w warunkach domowych, jednak takie rozwiązanie bywa problematyczne, ponieważ próbka musi być odpowiednio przechowywana i dostarczona do laboratorium maksymalnie w ciągu godziny. Aby wyniki były wiarygodne, badanie wykonuje się co najmniej dwukrotnie w odstępie kilku tygodni.

Czy zaburzenia liczby plemników można leczyć?

Odpowiedź na to pytanie jest uzależniona od przyczyny problemu. W wielu przypadkach oligospermii możliwa jest poprawa liczebności plemników poprzez odpowiednio dobraną farmakoterapię.

Najważniejsze jest postawienie trafnej diagnozy, opartej o właściwie dobrane badania laboratoryjne i obrazowe, a także analizę nasienia. Przy azoospermii kwestia leczenia może być bardziej skomplikowana. Nieprawidłowości związane z nasieniem powinno się konsultować z andrologiem, urologiem lub specjalistą od leczenia niepłodności.

Na problemy z płodnością duży wpływ mają zwyczaje żywieniowe oraz poziom aktywności fizycznej. Zdrowa, pełnowartościowa dieta, regularny ruch, prawidłowe nawodnienie i odpowiednia ilość snu są niezwykle ważne dla kondycji całego organizmu.

Dlatego każdej formie terapii niepłodności powinna towarzyszyć poprawa codziennych nawyków i ograniczenie środowiskowych czynników ryzyka.

Leczenie farmakologiczne i chirurgiczne

Farmakoterapia jest podejmowana głównie w przypadkach zaburzeń o podłożu hormonalnym lub zapalnym. Dobór leków jest uzależniony od wyników badań. Lekarz może zalecić przyjmowanie gonadotropin, testosteronu lub innych substancji, aby ustabilizować gospodarkę hormonalną.

Leki przeciwzapalne i antybiotyki są wskazane przy infekcjach układu moczowo-płciowego, które mogą wpływać na jakość nasienia. W każdej z tych sytuacji ważne jest, aby dawkowanie było ściśle kontrolowane przez specjalistę.

Jeżeli przyczyny niepłodności są związane z nieprawidłową anatomią, często konieczna jest interwencja chirurgiczna. Decyzja o operacji jest podejmowana, gdy pacjent zmaga się z wnętrostwem, ma żylaki powrózka nasiennego lub jego nasieniowody z różnych przyczyn są niedrożne.

Poprzez rekonstrukcję nasieniowodów można także cofnąć efekty wazektomii. W sytuacji, kiedy nie ma możliwości przywrócenia drożności, może zostać przeprowadzona biopsja jąder. Taki zabieg polega na pobraniu plemników z jądra, a następnie wykorzystaniu ich do zapłodnienia pozaustrojowego, czyli in vitro.

Wspomaganie płodności – jak zwiększyć szanse na ojcostwo?

Mężczyznom planującym potomstwo zaleca się przede wszystkim prowadzenie zdrowego trybu życia. Regularne badania profilaktyczne, zbilansowana dieta i dobrze dobrana suplementacja mogą pozytywnie wpłynąć na sprawność seksualną i reprodukcyjną. Profilaktyczne testy z krwi i moczu dają możliwość szybkiego wykrycia ewentualnych nieprawidłowości i wdrożenia terapii.

Istotny wpływ na jakość nasienia ma ruch. Nie muszą to być zaawansowane treningi. Wystarczą regularne spacery, pływanie czy proste praktyki jogi. Aktywność fizyczna stymuluje funkcjonowanie najważniejszych układów w organizmie, pobudza krążenie i wyrównuje gospodarkę węglowodanową.

Podczas starań o ciążę ważną formą ruchu jest także współżycie. Nie powinno być zbyt częste, aby nie pogorszyła się jakość ejakulatu. Jednocześnie nie może być zbyt rzadkie, ponieważ długa abstynencja także niekorzystnie wpływa na parametry spermy.

Zaburzenia płodności a stan psychiczny

Niemożność uzyskania upragnionej ciąży jest dla każdej pary dużym obciążeniem mentalnym. Diagnoza oligospermii lub azoospermii może być trudnym doświadczeniem. Wielu mężczyzn doświadcza z jej powodu poczucia winy, obniżonej samooceny i lęku przed utratą możliwości powiększenia rodziny. W takich przypadkach niezwykle cenne jest wsparcie psychologiczne, w tym terapia indywidualna lub małżeńska.

Bardzo ważna w całym procesie jest otwartość na rozmowę z partnerką oraz specjalistą. Obecność i troska ze strony bliskich osób oraz profesjonalistów pomagają w zmniejszeniu stresu i presji, które negatywnie wpływają na płodność i ogólne zdrowie, również fizyczne. Warto pamiętać, że współczesna medycyna oferuje wiele możliwości, które pozwalają na walkę z zaburzeniami i zwiększają szansę na rodzicielstwo.