Podniecenie: Kompleksowy przewodnik po zrozumieniu i rozpoznawaniu podniecenia seksualnego

Definicja, czym jest podniecenie?

Podniecenie seksualne to jedno z pierwotnych doznań w ludzkim organizmie. Jest to niezwykle ważny element ludzkiej seksualności, który wpływa na nasze doświadczenia, zachowania i relacje międzyludzkie. Podniecenie seksualne może być rozumiane jako fizjologiczna i psychologiczna reakcja organizmu na bodźce erotyczne, prowadząca do wzmożonego pobudzenia, emocji i pragnień. Może być zarówno reakcją na bodziec zewnętrzny, jak i występować samoczynnie. 

Podniecenie seksualne może być wywołane przez myśli, fantazje, wspomnienia czy emocje, nawet w sytuacji braku bezpośredniego bodźca zewnętrznego. Wiele osób doświadcza również spontanicznego podniecenia seksualnego, które może pojawić się nagle, bez wyraźnej przyczyny. Jest to naturalna reakcja organizmu, która może mieć różne podłoże fizjologiczne i psychologiczne.

Natura i przejawy tych doznań mogą się bardzo różnić, obejmują one wiele fizycznych, emocjonalnych i społecznych aspektów. W tym artykule przyjrzymy się bliżej fenomenowi podniecenia seksualnego, jego definicji, mechanizmom oraz roli, jaką odgrywa w naszym życiu seksualnym i relacjach.

Badania naukowe nad podnieceniem - rys historyczny

Ludzie od zawsze byli zainteresowani seksualnością i na przestrzeni wieków podejście do rozumienia i zgłębiania tego czym ona jest, zmieniało się, niekiedy diametralnie. Badania w tym obszarze sięgają różnych dziedzin nauki, w tym psychologii, medycyny, biologii, socjologii i innych. Aspekt kulturowego tabu był jednym z czynników hamujących rozwój tej gałęzi wiedzy, a motorem napędzającym stał się szybki rozwój technologii i medycyny w XX wieku. 

Badania Williama Mastersa i Virginii Johnson, przeprowadzone w latach 50. i 60. XX wieku, odegrały kluczową rolę w zmieniającym się rozumieniu podniecenia seksualnego. Ich prace, w szczególności książka "Ludzka reakcja seksualna" (Human Sexual Response), opublikowana w 1966 roku, przyniosły nowe spojrzenie na reakcje seksualne ludzi i zmieniły obraz podniecenia seksualnego. Od tamtego czasu, rozumienie tego czym jest podniecenie, zmieniało się następująco:

Ogólnie rzecz biorąc, od czasów badań Mastersa i Johnsona rozumienie podniecenia seksualnego ewoluowało w kierunku bardziej kompleksowego i interdyscyplinarnego podejścia, uwzględniając różnorodne aspekty ludzkiej seksualności.

Podniecenie i pożądanie: Czy to to samo?

Choć pożądanie i podniecenie seksualne są często używane zamiennie, to w rzeczywistości są one różnymi aspektami ludzkiej seksualności. 

Pożądanie seksualne to stan pragnienia lub atrakcji wobec czegoś, lub kogoś, zwrócony na konkretny obiekt. Można je opisać jako stan motywacji i zainteresowania "obiektami lub działaniami seksualnymi" albo jako pragnienie i dążenie do poszukiwania obiektów seksualnych, lub uczestniczenia w aktywnościach seksualnych. Pożądanie jest często uważane za czynnik psychologiczny i poprzedza podniecenie seksualne.

Z drugiej strony, podniecenie seksualne odnosi się do fizjologicznej i psychologicznej reakcji organizmu na stymulację seksualną. To proces, który może obejmować wzmożone pobudzenie, zwiększone bicie serca, przyspieszone oddychanie, wzrost krążenia krwi w okolicach genitaliów oraz inne objawy fizjologiczne i emocjonalne. Podniecenie seksualne zazwyczaj występuje w odpowiedzi na bodźce erotyczne i może prowadzić do orgazmu i satysfakcji seksualnej.

Podczas gdy pożądanie jest bardziej związane z chęcią i pragnieniem, podniecenie jest bardziej reaktywne i fizjologiczne. Jednakże warto zauważyć, że te dwa aspekty ludzkiej seksualności są ze sobą powiązane i wzajemnie wpływają na siebie. Pożądanie może prowadzić do podniecenia seksualnego poprzez aktywowanie reakcji fizjologicznych, podczas gdy doświadczenie podniecenia może zwiększać pożądanie i motywację seksualną

Podniecenie - przebieg reakcji seksualnej

Tak jak już pisałem we wstępie, wiele czynników i różnic indywidualnych wpływa na przebieg reakcji seksualnej u ludzi. Jednym z czynników różnicujących różne modele podniecenia jest właśnie płeć. Ogólnie jednak proces podniecenia seksualnego można opisać jako sekwencję faz:

• Bodźce: Proces podniecenia zazwyczaj rozpoczyna się od bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych, które wyzwalają reakcję seksualną. Mogą to być zmysłowe bodźce, takie jak widok atrakcyjnej osoby, dotyk lub dźwięki, jak również bodźce wewnętrzne, takie jak myśli erotyczne, wspomnienia czy fantazje. Niekoniecznie muszą to być myśli świadome lub intencjonalne. 
• Reakcja psychologiczna: Po otrzymaniu bodźca, osoba może zareagować psychologicznie poprzez zwiększone zainteresowanie, skupienie uwagi na bodźcu seksualnym oraz wzrost emocji związanych z podnieceniem. Wzrasta motywacja do podejmowania czynności seksualnych
• Reakcja fizjologiczna: Podniecenie seksualne prowadzi również do szeregu fizjologicznych zmian w ciele. Mogą to być wzmożone bicie serca, przyspieszone oddychanie, rozszerzenie źrenic, wzrost przepływu krwi do narządów płciowych oraz wzmożone wydzielanie hormonów, takich jak testosteron czy estrogen. Ważnym elementem tu jest układ dopaminergiczny, który kontroluje proces uwalniania hormonów z przedniej części przysadki mózgowej.

Podniecenie u mężczyzn - linearny model reakcji seksualnej

Podniecenie u mężczyzn jest procesem, który obejmuje zarówno aspekty fizjologiczne, jak i psychologiczne.

Fizjologia podniecenia u mężczyzn:

1. Wzrost przepływu krwi do genitaliów: Podczas podniecenia dochodzi do zwiększonego przepływu krwi do penisa. To zjawisko, znane jako wazodilatacja, prowadzi do erekcji, czyli stanu, w którym penis staje się twardy i wzniesiony.
2. Wydzielanie hormonów: Podczas podniecenia dochodzi do wydzielania hormonów, takich jak testosteron. Testosteron jest kluczowym hormonem związanym z libido i aktywnością seksualną u mężczyzn.
3. Zwiększone napięcie mięśniowe: W trakcie podniecenia mięśnie miednicy i okolic genitaliów stają się bardziej napięte, co może wspierać utrzymanie erekcji i przyjemność seksualną.

Psychologia podniecenia u mężczyzn:

1. Stymulacja zmysłów: Psychologiczne doświadczenie podniecenia często rozpoczyna się od stymulacji zmysłów, takiej jak widok atrakcyjnej osoby, dotyk lub dźwięki, które wywołują pożądanie.
2. Emocje i fantazje: Emocje i fantazje mogą również odgrywać istotną rolę w podnieceniu mężczyzn. Pożądanie może być wywoływane przez myśli lub obrazy związane z erotycznymi sytuacjami, lub partnerami.
3. Uwaga i koncentracja: Podczas podniecenia mężczyźni często skupiają swoją uwagę na bodźcach seksualnych i doznaniach fizycznych, co może wzmacniać ich odczucia i pobudzenie.

Podniecenie jest początkowym etapem linearnego modelu reakcji seksualnej. Ten model został początkowo zaproponowany przez wspomnianych już Williama Mastersa i Virginie Johnson w latach 60. XX wieku i od tego czasu był udoskonalany przez innych badaczy. Według modelu liniowego reakcja seksualna rozwija się w sekwencji czterech różnych faz: podniecenie, plateau, orgazm i rozwiązanie. 

Warto zauważyć, że chociaż model liniowy dostarcza użytecznego narzędzia do zrozumienia ogólnego przebiegu reakcji seksualnej, nie każdy doświadcza tych faz w takim samym sposób czy porządku. Dodatkowo, czynniki takie jak różnice indywidualne, dynamika relacji i wpływy kulturowe mogą istotnie wpływać na doznania seksualne. Dlatego też model liniowy służy jako pewne wskazówki, a nie ścisłe wytyczne dotyczące tego, w jaki sposób powinna przebiegać reakcja seksualna.

Podniecenie u kobiet - cyrkularny model reakcji seksualnej

Nie jest prawdą, jak dawniej uważano, że głównym motywem podejmowania aktywności seksualnej przez kobiety jest pożądanie seksualne (przekładano “męski” model podniecenia i uważano, że kobiety mają tak samo). Nie zawsze jest to jednak dla nich bezpośredni powód do podejmowania kontaktów intymnych. 

Najczęściej, inne niż seksualne motywacje prowadzące do zaangażowania się w aktywność seksualną obejmują: pragnienie wyrażenia uczuć czułości i uznania dla osoby partnerskiej, potrzebę potwierdzenia swojej kobiecości, atrakcyjności, jak również atrakcyjności w oczach osoby partnerskie, chęć uniknięcia negatywnych konsekwencji odmowy zbliżenia przez osobę partnerską (np. złe samopoczucie, obawa przed odrzuceniem), pragnienie wzmocnienia więzi partnerskiej, poprawę samopoczucia psychicznego oraz zmniejszenie poczucia winy i lęku związanego z rzadkimi kontaktami seksualnymi.

Kobieta motywowana powyższymi czynnikami otwiera się na bodźce seksualne i, prowadząc swoją osobę partnerską lub sama się zaspokajając, przechodzi z seksualnej neutralności w kierunku bycia gotową na odbiór bodźców seksualnych. Cykl reakcji seksualnej u kobiet zaproponowała badaczka Rosemary Basson w 2001 r. Obejmuje kilka etapów, które mogą się cyklicznie powtarzać, a także mogą różnić się między poszczególnymi kobietami:

• Brak pożądania (stan neutralny): Cykl reakcji seksualnej zaczyna się od stanu, w którym kobieta nie doświadcza konkretnego pożądania seksualnego lub nie odczuwa potrzeby podjęcia aktywności seksualnej. Jest to naturalny stan, który może być wywołany różnymi czynnikami, takimi jak zmęczenie, stres czy zmiany hormonalne.
• Stymulacja seksualna: W przypadku wystąpienia bodźców seksualnych, takich jak dotyk, stymulacja erogennych stref ciała, czy nawet stymulacja psychiczna (np. erotyczne myśli lub fantazje), kobieta może zacząć odczuwać wzrastające zainteresowanie aktywnością seksualną.
• Początkowa reakcja seksualna: Gdy stymulacja seksualna rośnie, kobieta może doświadczać początkowych oznak podniecenia, takich jak zwiększone nawilżenie pochwy, delikatne skurcze, rozszerzenie naczyń krwionośnych w obszarze genitalnym i wzmożone bicie serca. To etap, w którym ciało kobiety przygotowuje się do ewentualnego aktu seksualnego. Podniecenie seksualne indukuje dodatkowo zmiany w percepcji tak, że bodźce odbierane wcześniej jako mało przyjemne, stają się silnie erotyczne.
• Kontynuacja reakcji: Jeśli stymulacja seksualna jest kontynuowana i wystarczająco intensywna, kobieta może wejść w kolejne fazy reakcji seksualnej, włączając w to osiągnięcie orgazmu. Rodzaj stymulacji, kontekst miejsca i czasu potrzebnego na wzbudzenie przyjemności jest bardzo indywidualny. 
• Orgazm: Rezultatem narastającego pobudzenia jest satysfakcja seksualna, której może towarzyszyć orgazm, lecz nie zawsze – pobudzenie i orgazm nie są dokładnie tożsame. Orgazm może wystąpić przed osiągnięciem pełnego pobudzenia, równocześnie z jego osiągnięciem, lub w momencie jego stopniowego, powolnego ustępowania. Istotniejsze od doświadczenia orgazmu może być osiągnięcie celu kontaktu seksualnego, czyli satysfakcji niezwiązanej bezpośrednio z seksualnością (np. wzmacnianie więzi emocjonalnej), co stanowi kolejny czynnik motywujący do podejmowania interakcji, przy czym cały cykl może rozpocząć się od nowa. Orgazm u kobiet może być doświadczany w różny sposób i różnić się między poszczególnymi osobami.
• Relaksacja i satysfakcja: Po osiągnięciu orgazmu, kobieta może doświadczyć uczucia relaksacji, zaspokojenia i satysfakcji seksualnej. To moment, w którym ciało i umysł mogą powrócić do stanu spoczynku, a kobieta może odczuwać emocjonalne i fizyczne zadowolenie z przeżycia aktywności seksualnej.

Warto zauważyć, że ten cyrkularny model reakcji seksualnej według Rosemary Basson podkreśla, że doświadczanie pożądania seksualnego i podniecenia nie zawsze musi poprzedzać aktywność seksualną, a cały proces może być bardziej złożony i elastyczny niż tradycyjne modele liniowe.

Każdy etap może się przenikać i zachodzić w różnej kolejności, w zależności od indywidualnych preferencji i doświadczeń kobiety. Kluczowym elementem nowego podejścia do reakcji seksualnej kobiety jest zrozumienie, że akt seksualny zaczyna się w określonych strukturach centralnego układu nerwowego kobiety.

Zatem, pożądanie seksualne nie jest jedynie wynikiem działania instynktu, ale również aktywacji obszarów mózgu odpowiedzialnych za: emocje (układ limbiczny), funkcje poznawcze (kora mózgowa) oraz zachowania seksualne (ciała migdałowate, gdzie mieści się ośrodek motywacji seksualnej).

Podsumowanie

Podniecenie seksualne to jedno z pierwotnych doznań w ludzkim organizmie, które ma istotny wpływ na nasze doświadczenia, zachowania i relacje międzyludzkie. Może być rozumiane jako fizjologiczna i psychologiczna reakcja organizmu na bodźce erotyczne, które mogą być zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne.

Zrozumienie podniecenia seksualnego wymaga uwzględnienia zarówno jego fizjologicznych, jak i psychologicznych aspektów, oraz tego, że każda jednostka może doświadczać podniecenia w nieco inny sposób. Holistyczne spojrzenie na seksualność i uwzględnienie w niej nie tylko czynników biologicznych i psychologicznych, ale też kulturowych i społecznych, pozwala nam lepiej zrozumieć, czym ona może być dla każdego z nas i jak każdy indywidualnie może ją przeżywać.